1947'de 2. Dünya Savaşı sonrasında mühendis babanın ve tarih hocası annenin çocuğu olarak Avusturya'daki bir mülteci kampında dünyaya gelen İlber Ortaylı, 2 yaşındayken ailesiyle birlikte Ankara'ya yerleşti. İlk ve orta öğrenimlerini Ankara'da tamamladıktan sonra İstanbul'daki Avusturya Lisesi'nden mezun oldu. 1970 senesinde Ankara Üniversitesi Tarih bölümünü bitirdi.
191 senesinde Avurturya Viyana Üniversitesi'nde Oryantalistik ve Slavistik bölümlerinde eğitim gördü. Yüksek lisansını Amerika'daki Chicago Üniversitesi'de tamamladı. Çeşitli üniversitelerde yaptığı akademik çalışmalarla 1974 senesinde "Doktor" 1979'da "Doçent" 1989'da ise "Profesör" unvanlarını aldı. İngiltere, Tunus ve Rusya gibi dünyanın birçok farklı ülkesinde konferanslar ve seminerler verdi. 1989-2005 yılları arasında Ankara, Galatasaray ve Bilkent Üniversitelerinde çeşitli görevlerde bulundu. 2005'de Topkapı Sarayı Müzesi Başkanılığını yapmaya başladı. 7 sene bu görevi yürüttükten sonra 2012'de yaş haddinden emekliye ayrıldı. NTV ve TRT kanalarında "Tarih Dersleri", "İlber Ortaylı ile" ve "Tarih ve Medeniyet" gibi programlar yaptı. Ayrıca Milliyet Gazetesi'nde köşe yazıları yazıp "Atlas Tarih" ve "Popüler Tarih" gibi dergilerde tarihi olayları ele aldı.
1981 senesinde eşi "Talip Özdolay" ile dünya evine girdi. Bu evliliğinden "Tuna" isimli bir kız çocuğu dünyaya geldi. 18 sene süren bu evliliğini 1999'da boşanarak sonlandırdı.
Bir röportajında ateist bir aileden gelmediğini, annesinin kuran okuyup babasının oruç tuttuğunu, namaz kılmasını kendi kendine öğrendiğini ve devletin kolluk kuvvetlerine "laf ettirmeyen" bir ailenin ferdi olduğunu söylemiştir. Tartıştığı ve kendisini kızdıran insanlar için kullandığı "Cahil" ifadesiyle bir dönem sosyal medyada hakkında çok sayıda mizansen paylaşım yapıldı. 2018 senesinde Balıkesir'in Ayvalık ilçesinde bulunan bir köye yerleşmesiyle gündeme geldi.
2017'de kendisi gibi ünlü tarihçi olan Kadir Mısıroğlu'nu "Çay, kahve içerken tarih yazılmaz" şeklindeki sözleri ile eleştirdi. Kadir Mısıroğlu ise İlber Ortaylı'nın kitabında 20 tane yanlış bulunduğunu ve kahvenin değil içkinin böyle bir yanlış yaptırabileceğini söylemiştir.
İlber Ortaylı nereli?
Almanca, Farsça, İngilizce, Rusça, Fransızca, İtalyanca birçok dil bilen ünlü Tarihçi İlber Ortaylı aslen Tatar kökenli Kırımlı'dır.
